Yenikapı 12 batığının rekonstrüksiyonunun 13.11.2017 günü itibariyle Müzemize nakli gerçekleşmiştir, 14.11.2017 tarihinden itibaren Müzemiz (İstanbul Arkeoloji Müzesi) bahçesinde ziyaret edilebilecektir, emeği geçen herkese teşekkürler. Yenikapı 12 Ortaçağ Gemisinin Rekonstrüksiyonu BATIKLAR Yenikapı 12 batığı, 2007 yılında, Marmara kıyısındaki önemli Bizans Limanlarından biri olan Theodosius Limanı’ndaki kazı çalışmaları sırasında keşfedilmiştir (Res. 1). Batık üzerindeki belgeleme çalışmaları, kazı alanındaki gövdenin bütünlüğü bozulmadan yapılan in situ kayıtlar ve İstanbul Üniversitesi Yenikapı Batıkları Araştırma Merkezinde ayrı ayrı her bir parçanın dokümantasyonu olmak üzere iki ana kısımda gerçekleştirilmiştir. YK 12’nin insitu ölçümlerinde, gövde hacmini, eğrilerin kavisleri, omurga ve bodoslamaların yükselme açıları, elemanların birbirleriyle olan ilişkileri gibi hacimsel bütünlüğü yakalayabilmeye yönelik belgelemeler yapılmıştır. Bu kapsamda YK 12’nin gövde kalıntısının Total- Station cihazıyla üç boyutlu olarak kayıtları ve foto-mozaikleri yapılmış; ölçüm, çizim, görsel değerlendirmeler ve fotoğraf çalışmaları birlikte yürütülmüştür (Res. 2, 3, 4). Sonrasında batık elemanları tuzdan arındırma havuzlarına taşınmış ve pasif koruma altına alınmıştır. Bu aşamadan sonra sökülen gövde ahşaplarının tek tek değerlendirilmesine geçilmiştir Yenikapı Batıkları Araştırma Merkezinde, teknenin tüm ahşap elemanları Faro-Arm cihazı ile gerçek boyutlarında çizilerek 3D olarak bilgisayar ortamında kayıt edilmiştir Ahşaplar üzerinde yapılan detaylı analizler sonucunda, teknenin inşasında kullanılan standart birimler, yapım ustasının işaretleri, kullandığı aletler, ahşap elemanın bir ağacın neresinden elde edildiği gibi pek çok bilgiye ulaşılmıştır (Res. 6). Değerlendirmeler sonucunda YK 12’nin boyutları, tasarım ilkeleri, konstrüksiyonu, inşa düzeni belirlenmiş; kaybolmuş kısımlarının yerleri ve biçimleri hakkında hipotezler geliştirilmiştir. Bu verilere göre teknenin restitüsyon çizimleri yapılmış; daha sonra bu çizimler etlendirilerek teknenin deniz üzerinde ve liman içindeki durumunu gösteren illüstrasyon ve animasyonları hazırlanmıştır. Rekonstrüksiyon Batık gövdesinin 7 m uzunluk ve 2,3 m genişlikte olan kısmı günümüze ulaşmıştır. Tekne hafif bir eğimle karinası üzerine oturarak battığı ve üzeri aniden kumla örtüldüğü için, amfora yükünün bir kısmı, dolayısıyla bu yükün altındaki ahşap elemanlarının büyük çoğunluğu bütün olarak ve orijinal yerlerinde korunmuştur. Omurgası, birinci baş ve kıç bodoslamaları, iskele tarafında 8 adet, sancak tarafında 9 adet dış kaplama sırası, sancak tarafında 2 adet çapa tahtası, küpeşte parçası, 25 adet döşeği, 15 adet postası, yelken yatağının tamamı ve 43 adet iç kaplama sırası mevcuttur In situ durumda bulunan gemi elemanlarının detaylı değerlendirilme sonuçlarına ilaveten kazı alanında biçim ve konstrüksiyonu açısından çok benzeyen birkaç batığın varlığı, rekonstrüksiyon çalışmalarının doğruluğunu desteklemiştir. Buna göre, varsayımsal biçim, YK 12 gövdesinin %60’ı günümüze ulaşmış olan orijinal parçaları üzerine eklenerek oluşturulmuştur. Çalışmanın bu aşamasında öncelikle, “elimizdeki somut verileri kesin doğruluk verecek şekilde nasıl arttırabiliriz” sorusuna cevap aranmıştır. Gemi ve gövdelerin uzunlamasına aksından iki yanının simetrik olması gerekliliğinden yola çıkarak, plan ve kesitler üzerinde, sancak tarafındaki kaplama hatları iskele tarafına taşınmıştır. Teknenin 1:10 ölçeğinde bir araştırma modeli ve 1:10 ölçeğinde gövde kalıntılarının in situ durumunu gösteren bir maketi yapılmıştır (Res. 8). İn situ maket tekneyi üç boyutlu olarak gözlemlememize yardımcı olmuş, araştırma modeli ise restitüsyon çalışmalarımızdaki denemelerimizi doğruluğa daha da yaklaştırmıştır. Bu şekilde, çizim üzerinde taşınarak uzatılan, plan ve kesitlerde çakıştırılarak bulunan hatlar, gövde biçimini geliştiren kaplama armuzları üç boyutlu model üzerinde doğrulanmıştır. Yenikapı 12 teknesinin kaybolan kısımları simetri tamamlamaları, eğri düzeni, kaplama hatlarının düzeni ve gidişatı, elemanların ölçümlerindeki orantısal artışların ve açıların bulunması, kaplamalar ve eğriler üzerindeki üst donanımın varlığına ve yerlerine ilişkin izler, çivi delikleri vb. ipuçlarından, kıç tarafındaki kemere girintilerinden, kıç taraftaki livar yapısının oluşumundan büyük oranda belirlenebilmiştir. Rekonstrüksiyon çalışmalarının sonuçlarına göre, YK 12 min. 9,20 m uzunluğunda ve 2,54 m genişliğinde, kıyı denizciliği yapan küçük bir ticaret teknesidir. Tek direkli Latin yelken donanımı ile hareket ettirilmekte ve döneminin karakteristiği olan iki çeyrek dümenle kontrol edilmektedir. Kıç tarafına yakın bir yerde özel bir bölmeye, baş, kıç ve yan güvertelere sahiptir. Üstü açık olan ambar kısmı olasılıkla, dalgalarla gelen serpintinin tekne içine girmesini önlemek için, bir örtü ile kapatılmaktadır. Baş tarafı ve ambarın bulunduğu orta kısmı, kıçına göre daha geniş yapılmış olan düz dipli ve kavisli karinası, yük kapasitesini artırmaya yönelik tasarlanmıştır. Yaklaşık 80 cm yüksekliğinde ve 3,20 m uzunluğundaki ambarında ortalama 180 ya da maksimum 250 amfora taşımaktadır. Ayrıca, düz dipli gövde yapısı, sığ limanlara ve koylara kolayca girebilme; baş kısmının, daha geniş inşa edilmesi, teknenin güçlü dalgalarda kullanılma kabiliyetini artırmaktadır. Rekonstrüksiyon çalışmaları ve YK12’nin görünüş, kesit ve endaze çizimleri tamamlandıktan sonra, bir ileri hedefimizi gerçekleştirmek için rekonstrüksiyonun hazırlıklarına başlanmıştır. Rekonstrüksiyon, Türk Gemi İnşa Sanayi’nin öncü şirketlerinden biri olan RMK Marine tersanesi ekibi ve İstanbul Üniversitesi Sualtı Kültür Kalıntılarını Koruma Anabilim Dalı akademisyenleri, deneyimli marangozlar ve diğer uzmanlar tarafından inşa edilmiştir. Rekonstrüksiyonun tasarımı YK12 teknesinin kalıntıları temel alınarak yapılmıştır. Gövde hatları, Total-Station ölçüm ve çizimleri, Faro-Arm çizimleri, endaze çizimleri ve model inşalarının karşılaştırmalı değerlendirilmesi tarafından elde edilmiştir. Kayıp kısımlar dönem ikonografyası, çağdaşı batıkların rekonstrüksiyonlarından elde edilen bilgilerle tamamlanmıştır. Rekonstrüksiyon verileri bilgisayar ortamında işlenmiş ve hidrostatik değerleri, stabilite eğrisi değerleri, yük dağılımı ve ağırlık merkezi gibi gerekli hesaplamalar ve geminin boş ve dolu su hattına göre hacimsel analizler yapılmıştır. İmalat sırasında gerekli olacak olan dış kaplama açılımları, kaplama ve eğrilerin parile yerleri, eğri paterni, iç kaplama dizilim şeması, livar konstrüksiyonu, kemere yerleri ve güverte yükseklikleri gibi pek çok bileşen detaylandırılmıştır. Rekonstrüksiyon inşasında çapları ortalama 50 cm boyları 4.5 m uzunluğunda kestane tomrukları ve 10x40x400 cm ölçülerindeki meşe keresteleri kullanılmıştır (Res.9). Uygulamalar sırasında, YK12’nin orijinal gövde biçimine, ahşap elemanların boyutlarına ve olabildiğince ahşap türlerine sadık kalınmıştır. Omurganın kurulumuyla inşaya başlanmıştır. Kalıplara göre kesilen omurga parçaları kanca parileler ile birleştirilmiş; hiza kaçmalarını engellemek ve dengeyi korumak için latalar ve takozlarla desteklenerek teraziye alınmış ve merkez aksından geçen bir kılavuz teli ile gerdirilmiştir (Res. 10). Eğri-dış kaplama bağlantı yerleri, omurga, kaplama ve döşek-posta parilelerinin biçimi, iç kaplama dizilimi orijinaline göre şekillendirilmiş ve yerleştirilmiştir (Res. 11, 12). Dış kaplamaların ve çapa tahtalarının inşası tamamlandıktan sonra, teknenin içindeki konstrüksiyona geçilmiş, kemereler, livar konstrüksiyonu, yelken yatağı ve iç kaplamalar yerleştirilmiştir (Res. 13). Yelken donanımının hazırlanması ve yelken bezinin dikimi için bu konuda uzmanlaşmış kişilerden destek alınmıştır (res. 14) Proje konusunu, eski gemi inşa ustalarının kullandığı malzemelere ve arkeolojik kalıntıya sadık kalınarak YK12’nin birebir ölçekteki rekonstrüksiyon inşasının yapılması oluşturur. Bu rekonstrüksiyon, deneysel arkeoloji olarak yapılmamıştır. Gerçekleştirilen rekonstrüksiyon çalışması sonucunda, bir 9. yüzyıl gemisinin, orijinal biçim ve boyutlarında anlaşılabilmesi, görsel ve uygulamaya yönelik kaynak olması amaçlanmıştır. Rekonstrüksiyonun değişik sezonlarda ulusal ve uluslararası müzelerde sergilenmesi ve uygun mevsimlerde denizde seyrederek ziyaretçileri taşıması ve buna yönelik deneyimler kazanılması hedeflenmiştir. Dr. Işıl Özsait-Kocabaş-İstanbul Üniversitesi