TÜRKİYE ERMENİLERİ PATRİĞİ SURP TAKAVOR ERMENİ KİLİSESİ (Kadıköy) Muvakkithane Cad. No: 44/1, 34710 Kadıköy Tel.: (0216) 336-0166 Faks.: (0216) 337-4789 E-mail: surptakavor@ttmail.com Bu kilisenin adına ilk kez 1722’de rastlıyoruz. Kilise ilk önceleri Surp Asdvadzadzin olarak adlandırılmıştı. Patrik Apraham I. zamanında Harutyun Amira Noradungyan’ın hayırseverliğiyle Kilise yeniden inşa edilerek açılışı 1814’de gerçekleştirildi. 1840 depreminden sonra da bir onarıma tabi tutuldu. 1855’te kül olan kilise kargir olarak, Patrik Hagop III. zamanında ve Erzurumlu Hacı Garabed Ağa Muradyan’ın hayırseverliğiyle yeniden inşa edildi. Açılışı 1858’de gerçekleştirilmiş olan Kilise bu günden sonra Surp Takavor ismiyle anılmıştır. Aynı yıl, Kilise avlusunda Hamazasbyan okulu ve Muradyan kız okulu kurulmuştur. 1936’da Hovhannes Noradungyan’ın hayırseverliğiyle kilisenin iç avlusu genişletilmiştir. Herman Türkmen’in hayırseverliğiyle son zamanlarda Kilise’nin giriş bölümü ahşap çatıyla kaplandı ve üç taraftan da camla kapatıldı. 2006 yılında onarım görerek Patrik Mesrob II. eliyle kutsanıp yeniden ibadete açılmıştır. 2007 yılında ise çan kulesi yeniden inşa edilmiştir. Kilise’nin son onarım çalışmaları 2011 yılında tamamlanarak Patrik Genel Vekili Başepiskopos Aram Ateşyan tarafından ibadete açılmıştır. Bu vesileyle Kilise’nin giriş bölümüne Surp Stepanos’a ve Sırpotz Karasnitz Mangantz’a ithafen iki sunak ilave edilmiştir. Avluda bulunan iki ayrı kabirlerde, kilisenin yeniden inşasında hayırseverlikte bulunan Garabet Muradyan ve eşi Hatun Muradyan gömülüdür. SURP HAÇ ERMENİ KİLİSESİ (Üsküdar) Selamsız, Kozanoğlu Sok. No: 1, 34664 Üsküdar Tel.: (0216) 553-0250 Faks: (0216) 343-9802 Bu semtte yaşayan Ermeniler bilinmeyen tarihlerde, değişik nedenlerle İstanbul’un çeşitli semtlerinden ve Anadolu’nun farklı şehirlerinden buraya gelmişlerdir. Semtin ilk kilisesini 1689’da Balat’lı Peder Apraham yaptırmıştır. 1727 yılında da Patrik Hovhannes IX. Golod’un emriyle kilise yeniden inşa edilirken bir vasiyetten yararlanılarak avluya iki adet çeşme yaptırıldı. Daha sonra 1779, 1781, 1782, 1785, 1790, 1808 yıllarında bina değişik onarımlara tabi tutuldu. Yeni kilise Balat’lı Patrik Garabed III. zamanında daha geniş bir alana ve ayrıntılı bir planla da Hovhannes Amira Serveryan’ın mimarlığında kargir olarak inşa edildi. 1830 yılındaki yapım çalışmalarında hassa mimarı Krikor Amira Balyan, Kazaz Harutyun Amira Bezciyan, Harutyun Amira Noradungyan, Mikayel Amira Pişmişyan ve birçokları manevi desteklerde bulundular. Kilise’nin girşinde Başepiskopos Krikoris Alaetciyan’ın girişimiyle 1882’de taş yapıda yüksek bir çan kulesi inşa edildi. Kilise’de beş kapı ve bir üst galeri bulunmaktadır. 1892’de Başepiskopos Krikoris Alaetciyan’ın girişimiyle kurulan bir heyetin çabalarıyla kilise yenilenir. 1831’de Kilise’nin avlusunda Sarkis ve Garabed Pişmişyan tarafından iki sarnıç inşa edilmiştir. 1930’da ise Garabed Odabaşyan’ın hayırseverliğiyle bir çeşme inşa edilir. Kilise’nin toplantı odası, salonu ve bitişik binaları 1950’de ünlü hayırsever Kalust Gülbengyan tarafından yeniden inşa edilmiştir. Surp Haç Kilisesi’nin çatısı silindirik şekilde bazilik tarzda ve ahşap yapıdadır. Kilise kargir olmasına rağmen zamanla çatının onarım sorunu doğdu. Bu onarım ise Üsküdar’da doğmuş ve bu kilisede vaftiz edilmiş olan ünlü hayırsever Kalust Gülbengyan’ın fonu sayesinde gerçekleştirildi. Son onarım 1998 yılında gerçekleştirilmiştir. Kilise’nin kuzey tarafındaki bahçede kilisenin ilk kurucusu Peder Apraham’ın kabri bulunmaktadır. SURP GARABET ERMENİ KİLİSESİ, ÜSKÜDAR Bağlarbaşı, Yeni Mahalle Vasiyet Sok. No: 6/3, 34664 Üsküdar Tel.: (0216) 553-3819 Faks: (0216) 391-4362 Surp Garabed Kilisesi’nin 1593’ten az önce inşa edilmiş olduğunu bir elyazmasından tespit edebilmekteyiz. Bir rivayete göre Kilise, cami yapımı için Üsküdar’a gelen Vanlı ve Muşlu ustalar sayesinde inşa edilmiştir. Bina Van’lı Rahip Zakarya’nın çabalarıyla 1617’de yenilenir. Kilise’nin üçüncü onarımı 1727’de Patrik Hovhannes IX. Golod zamanında Sarkis Kalfa’nın mimarlığında gerçekleştirilmiştir. Kilise’nin karşısına Kudüs din görevlileri için inşa edilen bir manastır bulunuyordu. Kudüs Patriği Krikor Şığtayagir ise bu binaya yeni bölümler ilave etti. Sonraki yıllarda bu bina yıkılarak Kilise’nin doğusunda 1838 yılında Cemaran okulu inşa edildi. Bu binanın yanıbaşında duvarla çevrili büyük bir bağ da vardı. Kilise 1844 yılında Patrik Asdvadzadur II. zamanında yenilenir, 1887’de ise kül olur. 1888’de Patrik Harutyun I. zamanında Madteos ve Apig Unciyan kardeşlerin hayırseverliğiyle kargir olarak yeniden inşa edilir. Kilisenin ön cephesinin sağında ve solunda yüksek ve taş yapılı iki çan kulesi bulunmaktadır. Avlusunda üç çeşme olan Kilise’nin beş adet kapısı bulunmaktadır. Kilise’nin giriş avlusunun üstünde çift katlı bir galeri bulunmaktadır. Kilise’nin ön bölümünün sağında ve solunda ise şapeller bulunur. Bu semt 18. – 19. yüzyılda önemli bir kültür merkezi olmuştur. Patrik Golod İstanbul’daki ilk okulu Surp Garabed Kilisesi’nin yanında açmıştı. Kilisenin son onarımı 2006 yılında gerçekleşerek Patrik Mesrob II. eliyle kutsanıp yeniden ibadete açılmıştır. SURP KRİKOR LUSAVORİÇ ERMENİ KİLİSESİ – KUZGUNCUK Çarşı Cad. No: 49, Kuzguncuk Tel.: (0216) 341-5002 E-mail: info@surpkrikorlusavoric.com Site: http://www.surpkrikorlusavoric.com İlk ahşap kilise Patrik Isdepanos II. zamanında, hassa mimarı Hovhannes Amira Serveryan’ın hayırseverliğiyle inşa edilmiştir. Boğos Ağa Şalcıyan tarafından ise 1861’de yeniden inşa edilmiştir. Kuzguncuk İskelesi’nin karşısında bulunan Kilise’nin Beşiktaş’taki Surp Asdvadzadzin kilisesine benzer bir kubesi vardır. Ancak Beşiktaş’taki kiliseden farklı olarak dıştan belirgindir. Mihrabın arka tarafında çift katlı ve kubbeli bir çan kulesi vardır. Mihrabın ön kısmında yer alan ceviz ağacından yapılma trabzanların üstünde bulunan çiçek ve yaprak bezemeleri dönemin saray kerestelerinin tedarikçisi Kalust Ağa Kemhacyan tarafından yapılmıştır. Kutsal Sofra’nın iç kısmı kubbeli ve altın kaplamadır. Kilise’nin iç kısmına 1967’de bezemeler eklenmiştir. Avluda ise 1910 tarihli bir çeşme bulunur. Kilise 2005 yılında bir onarım görmüş ve Patrik Mesrob II. eliyle kutsanarak yeniden ibadete açılmıştır. Kuzey duvarının yanına Kilise’nin vaizi Episkopos Hovhannes Setyan (1800-1875) defnedilmiştir. SURP YERGODASAN ARAKELOTS ERMENİ KİLİSESİ – KUZGUNCUK Kurtbağrı Sok. No: 17, 34684 Kandilli Ermeniler 18. Yüzyıl sonlarından itibaren Kandilli’ye yerleşmeye başlamışlardır. Kalıcı bir bina olmadığından bir çadır altında ibadet ediyorlardı. İki yazıttan edinilen bilgilere göre göre cemaat 1841’de bir ibadethaneye sahip olmuştu. Mevcut Kilise, Boğos Amira Aşnanyan’ın önderliğinde 1846’da inşa edilmiştir. Patrik Madteos II. Çuhacıyan zamanında ibadete açılan kilise 1893’te sobacıbaşı Parseğ Ağa Ğazarosyan’ın çabalarıyla yenilendi. 1962’de Hovhannes ve Harutyun Küpelyan kardeşlerin hayırseverliğiyle onarıma tabi tutuldu. 1985 yılında bir onarım daha geçiren Kilise ve kendine özgü çan kulesi ahşaptır. Vaftizhane’nin duvarları renkli porselenlerle bezenmiştir. Kilise’nin son onarımı 2012 yılında gerçekleştirilerek Patrik Genel Vekili Başepiskopos Aram Ateşyan tarafından kutsanarak ibadete açılmıştır. SURP NİGOĞAYOS ERMENİ KİLİSESİ – BEYKOZ Mehmet Yavuz Cad. No: 14, 34820 Beykoz Tel.: (0216) 323-5578 1776’da inşa edilmiştir. Patrik Isdepanos II. Ağavni zamanında Canig Amira’nın hayırseverliğinde yeniden inşa edilmiş ve 1834’te ibadete açılmıştır. Dört sene sonra ise depremden zarar gören kiremitler ve tavan yenilenmiştir. Uzun zaman bakımsız kaldıktan sonra köklü bir onarıma tabi tutulan kilise 1946’da yeniden açıldı. Kilise 1962, 1970, 1982 tarihlerinde onarım görmüştür. İstanbul’daki kiliselerin içinde Kutsal Sofrası sedeften olan tek kilisedir. SURP NIŞAN ERMENİ KİLİSESİ (Kartal) Soğanlık Sok. No: 6, 34870 Kartal Tel.: (0216) 306-8112 16. yüzyılı sonlarına doğru bir Ermeni nüfusu oluşmaya başlayan Kartal’da bir şapel bulunmaktaydı. Bir elyazmasına göre kilise 1776’da inşa edilmişti. 1857’de Patrik Hagop III. zamanında Simon, Hagop ve Hacı Krikor Noradungyan tarafından kargir olarak yapılır. Bu semtte Halihazırda küçük bir Ermeni nüfusu bulunmaktadır. Kilise önemli günlerde, büyük oruç ve yaz döneminde faaliyet gösterir, özellikle de Ağustos ayındaki Meryem Ana Yortusu’nda. Kilise 1985’te iç ve dış yenilenmeye tabi tutulmuştur. Kilise’nin son onarımı 1998 yılında gerçekleştirilerek Patriklik Kaymakamı Başepiskopos Mesrob tarafından takdis edilerek ibadete açılmıştır. Avluda kilisenin papazı, Peder Nışan gömülüdür.