Görünenin Ötesinde Osman Hamdi Bey Sergi Hakkında Eserlerden Seçmeler Basın Bültenleri Sanat tarihimizde önemli yeri olan Osman Hamdi Bey’in Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Koleksiyonu’nda yer alan eserleriyle, sanatçının bunları yaparken kullandığı tekniklere dair bulgular “Görünenin Ötesinde Osman Hamdi Bey” sergisiyle sanatseverlere sunuluyor. İki yılda tamamlanan “Osman Hamdi Bey Tablolarının Bilimsel Analizleri ve Konservasyonu” projesinin bulgularına dayanan bu sergi, sanatçının boya uygulama tekniklerini, kullandığı malzemeleri ve eserlerin geçirdiği restorasyon çalışmalarını izleyicilere aktarmayı hedefliyor. Sergi boyunca konservasyon ve bilimsel analiz çalışmalarının aşamaları adım adım yansıtılıyor ve böylece Osman Hamdi Bey’in eserlerinde çıplak gözle görünenlerin ötesindeki ayrıntıların, onun sanatını değerlendirmede nasıl bir açılım sağlayabileceği konusunda ipuçları sunuluyor. Osman Hamdi Bey’in eserleri için konservasyon ve bilimsel analiz alanında şimdiye kadar gerçekleştirilmiş en kapsamlı çalışma olan bu projede, sanatçının Sakıp Sabancı Müzesi resim koleksiyonları arasındaki altı tablosuna odaklanıldı. Projenin ilk aşamasında Osman Hamdi Bey’in çalışma tekniğinin ve tablolarının kondisyonlarının anlaşılması amacıyla X-ışını görüntüleme tekniği kullanılarak eserlerin filmleri çekildi. Bir sonraki adımda tablolardaki unsurların kimyasal analizleri gerçekleştirildi. Sanatçının kullandığı malzemelerin yapısını, rengini, boya katmanlarını ve dokusunu incelemek üzere eserlerden alınan mikro boya örnekleri, özelliklerinin korunması amacıyla epoksi içeren kapsüllere gömüldü. Boya örnekleri, enerji dağılımlı X-ışını spektroskopisi eklentili taramalı elektron mikroskobu (scanning electron microscope with energy-dispersive X-ray spectroscopy, SEM-EDS) tekniğiyle incelenerek içeriğindeki elementler tespit edildi. Raman spektroskopisi ile boyaların “parmak izi” grafikleri çıkarılarak, bunların hangi pigmentlerden oluştuğu bulundu. Son olarak altı tablonun tuvallerinin organik yapıları, kızılötesi spektroskopisi (Fourier transform infrared, FTIR) ile incelendi. Veriler, temel bileşenler analizi (principal component analysis, PCA) metoduyla sınıflandırıldı ve özellikleri belirlendi. “Osman Hamdi Bey Tablolarının Bilimsel Analizleri ve Konservasyonu” araştırması sonucunda sanatçının sıklıkla kullandığı pigmentlerin türlerinin yanı sıra boya uygulama tekniğinde de gözle görülemeyen ayrıntılar ortaya çıkarıldı. Eserlerindeki keskin ve yumuşak fırça darbeleri belirlendi ve resme başlamadan önce tuval üzerinde yaptığı çalışmalarla ilgili bilgiler sağlandı. Osman Hamdi Bey’e dair ileride gerçekleştirilecek araştırmalar için temel oluşturacak olan bu projede, aynı zamanda eserlerin kondisyonları da tespit edilerek konservasyon çalışmaları yapıldı. Sanatçının malzeme kullanımında gösterdiği özene, yaşadığı dönem için pahalı bulunan materyalleri tercih etmesine, boya uygulamadan önce yaptığı ayrıntılı çalışmalara dair düşünceler bu projeyle birlikte bilimsel olarak doğrulandı. Eserlerde çıplak gözle görülemeyecek ayrıntıların keşfi, Osman Hamdi Bey’in Sakıp Sabancı Müzesi Koleksiyonu’nda bulunan eserlerinin sanat tarihi açısından yeniden değerlendirilmesi için de bir zemin oluşturdu. X-ışını görüntüleme tekniği neden gereklidir? X-ışını görüntüleme tekniği kullanılarak elde edilen filmler, tablo yüzeyinin altındaki yapı ve boya içeriği hakkında bilgi verir. X-ışınıyla çekilen filmler, resimlerin fiziksel kondisyonunu belirlemenin yanı sıra sanatçının uyguladığı tekniklerle ilgili ipuçları da verir. Bu filmler boya içeriğindeki metallerin dağılımını gösterir; böylece sanatçının eser üzerindeki fırça darbelerinin hareketlerinin de takip edilmesi sağlanır. Filimler aynı zamanda sanatçının eser üzerinde yaptığı değişiklikleri ya da tablolarda uygulanmış olası restorasyon işlemlerinin izlerini ve zaman içinde uğradığı dönüşümü gösterir. Pigment analizi nedir? Pigment analizi, sanatçının tekniği ve malzemeleriyle ilgili bilgiye erişilmesi ve eserlerin tarihlendirilmesi için gerekli metotları içerir. Analizin ilk aşamasında resimlerin farklı bölgelerinden alınan örnekler, dağılarak özelliklerini kaybetmesinler diye epoksi içeren kapsüllere gömülür. Enerji dağılımlı X-ışını spektroskopisi eklentili taramalı elektron mikroskobu (scanning electron microscope with energy-dispersive X-ray spectroscopy, SEM-EDS) ile analiz edilen bu örnekler, sanatçının kullandığı boya pigmentlerinin element içeriğini tayin eder. Raman spektroskopisi analizi ise SEM-EDS analizinden elde edilen sonuçlara referansla bu pigmentlerin moleküler ve yapısal özelliklerinin tanımlanmasını sağlar. Tuval bezinin özellikleri nasıl belirlenir? Bir sanatçının kullandığı tuval bezinin türünü belirlemek hem eserlerin tarihlendirilebilmesini sağlar hem de toz, kir birikintisi veya verniğin sararması gibi sebeplerden dolayı resimlerin uğradığı değişimin anlaşılabilmesi için ayrıntılı bilgiler verir. Tuval bezinin hammaddesi, keten ya da pamuğun bitki hücrelerinin temel yapı taşı olan ve selüloz olarak bilinen doğal polimerden oluşur. Selüloz, yapısında birbirine farklı şekillerde bağlanmış karbon, hidrojen ve oksijen atomlarını içerir ve kızılötesi spektreskopisi (Fourier-transform infrared, FTIR) yöntemiyle, bezin yapıldığı bitkinin türüne, yetiştiği yer ve mevsime dair ipuçlarına ulaşılabilir. FTIR sonuçları, çeşitli analizlerden elde edilen verilerin sadeleştirilmesine yönelik bir istatiksel yöntem olan temel bileşenler analizine (principal component analysis, PCA) tabi tutulur. PCA yöntemi, tuvalde kullanılan malzemenin kökeni, yapısı ve bağlantılı özelliklerinin bilgisini sağlar. PROJE EKİBİ / PROJECT TEAM Sabancı Üniversitesi Sakıp Sabancı Müzesi Filiz Kuvvetli Hüma Arslaner Nurçin Kural Özgörüş Sabancı Üniversitesi Nanoteknoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi Prof. Dr. Mehmet Ali Gülgün Dr. Öğretim Görevlisi Meltem Sezen Dr. Öğretim Görevlisi Feray Bakan Koç Üniversitesi Yüzey Teknolojileri Araştırma Merkezi Dr. Gülsu Şimşek Getty Konservasyon Enstitüsü Dr. Lynn Lee